Zajednica Opština sa Srpskom Većinom

Kosovo i Srbija su 19. aprila 2013. godine potpisali Briselski sporazum (prvobitno nazvan – Prvi sporazum o principima koji regulišu normalizaciju odnosa). Glavni deo ovog sporazuma je posvećen formiranju Zajednice opština sa srpskom većinom, ili jednostavno ZSO.

Na osnovu sporazuma, Zajednica bi bila struktura opština sa većinski srpskim stanovništvom na Kosovu: Severna Mitrovica, Zubin Potok, Zvečan, Leposavić, Gračanica, Štrpce, Novo Brdo, Klokot, Ranilug i Parteš, i koja nastoji da integriše Srbe širom Kosova.

Ova asocijacija je posebno predodređena da privuče tranziciju kosovskih Srba (u severnim opštinama), iz srpskog sistema u kosovski, kao i da olakša punu integraciju preostalih srpskih paralelnih institucija na severu, uključujući zdravstvene i obrazovne institucije.

Asocijacija je zasnovana na Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi i Ahtisarijevom planu.

U skladu sa sporazumom, nadležnosti ZSO bi se vršile kolektivno i uključivale bi potpun uvid u područje ekonomskog razvoja, obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite, urbanog i ruralnog planiranja.

Što se tiče organizacione strukture, ZSO bi se sastojala od istih tela kao i već postojeća asocijacija kosovskih opština:

Skupština
Predsednik
Savet
Odbor
Administracija
Kancelarija za žalbe

Upravni odbor, sastavljen od četiri člana – kosovskih Srba sa severa, imao je zadatak da sačini nacrt Statuta ZSO.

Zajednica bi bila otvorena za članstvo drugih opština, a do raspuštanja bi moglo da dođe jedino odlukom pridruženih opština.

Avgusta 2015., Kosovo i Srbija su postigli Sporazum o opštim principima/glavnim elementima ZSO. Sporazum definiše pravni okvir, ciljeve, organizacionu strukturu, odnose sa centralnim organima, pravne kapacitete, i opšte i završne odredbe Zajednice.

Shodno tome, jednom uspostavljena, ZSO će imati prava da:

– predlaže izmene zakona i drugih relevantnih propisa;

– pokreće ili učestvuje u postupcima pred nadležnim sudovima, uključujući i Ustavni sud; protiv bilo koje radnje ili odluke institucija, kojima se utiče na vršenje ovlašćenja ZSO;

– nominuje predstavnike u nadležnim organima centralne vlasti i da ima pristup informacijama centralnih vlasti, u skladu sa kosovskim zakonima;

– poseduje pokretnu i nepokretnu imovinu, da bude suvlasnik kompanija koje pružaju lokalne usluge u okviru delokruga asocijacije, i da zaključuje ugovore;

– ima svoj budžet koji je zasnovan na sredstvima koja su rezultat doprinosa članova, prihoda ostvarenog pružanjem usluga, transfera od centralnih institucija, grantova i donacija od udruženja i organizacija – međunarodnih i domaćih, kao i Srbije;

– da ima svoje simbole i grb, u skladu sa kosovskim zakonima;

– da ima svoj statut.

Ovaj sporazum je kritikovan od strane opozicije i šire javnosti na Kosovu. Izazvao je neviđenu krizu, uključujući i masovne proteste. Opozicija je takođe pokrenula peticiju koju je, sa 200,000 prikupljenih potpisa, predala Parlamentu.

Usled povišenih tenzija, 31. oktobra 2015. godine, predsednik Kosova je zatražio od Ustavnog suda da oceni da li su “opšti principi/glavni elementi ZSO” u duhu Ustava.

Sud je ocenio da principi nisu u potpunosti u skladu sa Ustavom:

Ciljevi, organizaciona struktura, budžet, finansijska podrška i opšte odredbe idu izvan okvira kosovskog Ustava u oblasti lokalne samouprave;
Pravo zakonodavne inicijative isključivo imaju predsednik Kosova, Vlada, poslanici Skupštine ili najmanje deset hiljada građana;
Zajednici ne mogu biti poverena puna i isključiva ovlašćenja za zastupanje interesa srpske zajednice na Kosovu, u odnosima sa centralnim vlastima.

Nakon presude, bilo je nemoguće implementirati sporazum.

Obe strane ne pristaju na dalje kompromise. Priština insistira na implementaciji sporazuma koja se bazira na odluci suda, bez izvršnih ovlašćenja za ZSO. Dok Beograd jedino prihvata formiranje ZSO u skladu sa Sporazumom o opštim principima/glavnim elementima, kao što je dogovoreno u Briselu 2015. godine.

Do ovog dana Upravni odbor, koji je imao za zadatak da sačini nacrt statuta, nije predstavio svoj rad predstavnicima Evropske unije, kao ni Kosovu i Srbiji.

Strane se i dalje ne slažu oko osnovnih aspekata ZSO, uključujući i sam naziv; Srbija od samog početka koristi termin Zajednica dok Kosovo upotrebljava termin Asocijacija.